ΚΟΥΚΟΥΡΙΤΣΑ: ΣΤΗΝ ΚΟΡΦΗ ΤΟΥ ΛΟΦΟΥ

Ο Αυγουστίνος Ρίκη-Λουπινάς και η σύζυγός του Βιττόρια Καποδίστρια συνδέονται με την απαρχή της ιστορίας της Κουκουρίτσας. Το κτήμα φαίνεται πως δόθηκε στη Βιττόρια, θεία του Ιωάννη Καποδίστρια, ως προίκα όταν παντρεύτηκε και το ζεύγος έκτισε εκεί ένα μικρό ισόγειο σπίτι κοντά στην κορυφή του λόφου. Το κτήμα στις ημέρες τους περιλάμβανε συκιές, νεραντζιές και άλλα οπωροφόρα δέντρα, αλλά και ελιές καθώς διέθετε ένα ελαιοτριβείο.

Το ζεύγος Λουπινά δεν απέκτησε παιδιά, έτσι με τον θάνατο της Βιττόριας, το κτήμα πέρασε στον αδελφό της, τον κόμη Αντώνιο Μαρία Καποδίστρια, πατέρα του Α’ Κυβερνήτη της Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρια.

Ο πατέρας του Ιωάννη Καποδίστρια, Αντώνιος-Μαρία, κληρονόμησε την Κουκουρίτσα από την αδελφή του, Βιττόρια. Στο τέλος του 18ου αιώνα, η Κέρκυρα πέρασε για την περίοδο 1797-1799 στην κυριαρχία των Δημοκρατικών Γάλλων που ήρθαν θέλοντας να επιβάλουν τις νέες ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης. Ο Αντώνιος Μαρία Καποδίστριας, ισχυρός πολιτικός παράγοντας και εκπρόσωπος των συντηρητικών Κερκυραίων ευγενών, ήρθε σε σύγκρουση με το καθεστώς και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη της Κέρκυρας και να καταφύγει για ένα διάστημα με την οικογένειά του στην Κουκουρίτσα. Σε αυτό το εξοχικό έμεινε και ο νεαρός Ιωάννης όταν επέστρεψε στην Κέρκυρα από τις σπουδές του στην Πάδοβα της Ιταλίας, το 1797. Την ίδια περίοδο, στο μετόχι της Ιεράς Μονής Πλατυτέρας, που βρίσκεται στο γειτονικό χωριό των Ευρωπούλων, είχαν καταφύγει και οι μοναχοί της Μονής, μετά από την καταστροφή της από τους Γάλλους. Η οικογένεια του Αντώνιου Μαρία Καποδίστρια και ειδικά ο Ιωάννης, συνδέονταν πνευματικά με τους μοναχούς της Πλατυτέρας. Σώζονται στη μονή κειμήλια που δωρήθηκαν από την οικογένεια.

Το 1821, τη χρονιά που ξεσπά η Ελληνική Επανάσταση πεθαίνει ο πατέρας του Ιωάννη Καποδίστρια, Αντώνιος-Μαρία και την Κουκουρίτσα κληρονομεί ο μεγαλύτερος γιος του, Βιάρος. Ο Βιάρος Καποδίστριας κατοίκησε για μεγάλα διαστήματα στην Κουκουρίτσα. Φρόντισε να επεκτείνει το κτήμα και ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τις καλλιέργειες, τα ελαιόδεντρα και τα άλλα οπωροφόρα, εφαρμόζοντας νέες, ακόμη και πειραματικές καλλιεργητικές μεθόδους.Όταν πέθανε το 1842, ήταν από τους πρώτους επώνυμους που ενταφιάστηκαν στο νέο τότε δημοτικό νεκροταφείο της Κέρκυρας, στη Γαρίτσα. Στο πρόσωπό του η Κέρκυρα θρήνησε έναν άρχοντα, ο οποίος πέρα από την πολιτική, έδειξε ιδιαίτερη αγάπη για την ανάπτυξη της γεωργίας στον τόπο του.

Το ενδιαφέρον του Βιάρου Καποδίστρια για τη γεωργία είχε εκδηλωθεί χρόνια πριν κληρονομήσει την Κουκουρίτσα, όταν, μαζί με τους αδελφούς του Ιωάννη και Βίκτωρα κι άλλους μορφωμένους νέους του νησιού, είχε συμβάλλει στην ίδρυση ενός επιστημονικού σωματείου με την επωνυμία Collegio Medico.
Το σωματείο βοήθησε πολύ στην ανάπτυξη της Βοτανικής στην Κέρκυρα. Τα μέλη της, πέρα από την ενασχόλησή τους με την καλλιέργεια των οικογενειακών τους κτημάτων, συνδέθηκαν με ανάλογες ευρωπαϊκές επιστημονικές εταιρείες, ενημέρωσαν τις βιβλιοθήκες τους με σύγχρονα βοτανολογικά συγγράμματα, κατάρτισαν φυτολογικές συλλογές και προπαγάνδισαν νέες καλλιέργειες όπως η πατάτα, η μουριά, η αρωματική φράουλα, η μπάμια.

Όταν το 1864 ήρθε το τέλος της Αγγλοκρατίας και τα Ιόνια νησιά ενώθηκαν με το ελληνικό κράτος, ιδιοκτήτης της Κουκουρίτσας, ήταν ο Αντώνιος Καποδίστριας, που την κληρονόμησε από τον θείο του Βιάρο. Ο Αντώνιος  έζησε στην Κέρκυρα το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του και διαχειρίστηκε με ιδιαίτερη σύνεση την περιουσία που κληρονόμησε. Στα κατάστιχά του καταγράφονται διάφορες λεπτομέρειες για την οικονομική διαχείριση και τις καλλιεργητικές φροντίδες. Ειδικά στο περιβόλι της Κουκουρίτσας, ο Αντώνιος συνέχισε τη φροντίδα του ελαιώνα και την καλλιέργεια των εσπεριδοειδών, τα οποία βρίσκονταν τότε σε αρκετά μεγάλη ποσότητα, ιδιαίτερα τα νεράντζια και τα λεμόνια.

Ανάμεσα στα τυπικά είδη του κερκυραϊκού τοπίου φυτεύτηκαν στην Κουκουρίτσα τότε και αρκετά εξωτικά είδη όπως ο χαμαίρωπας, η ουασιγκτόνια, ο κύκας, το μπαμπού και ο κέδρος. Τέτοια ξενικά είδη είχαν εισαχθεί στην Κέρκυρα τον καιρό της Αγγλοκρατίας (1814-1864), αρχικά για την κατάρτιση βοτανικού κήπου αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους στη συνέχεια. 

Η μεγάλη αλλαγή στην Κουκουρίτσα ήρθε τελικά με την Μαρία Καποδίστρια-Δεσύλλα. Το 1928, η τριαντάχρονη τότε κόρη του Γεωργίου Καποδίστρια, εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Κέρκυρα με τις κόρες της, Νένα και Ντάρια, από τον πρώτο της γάμο με τον Λουδοβίκο Σκάρπα και προχώρησε αμέσως σε εργασίες αποκατάστασης της Κουκουρίτσας. Το 1931 παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο, τον κερκυραίο βιομήχανο Σταμάτη Δεσύλλα ο οποίος στήριξε την αφοσίωσή της για τη φροντίδα του κτήματος. 

Ασχολήθηκε εντατικά με τις παλιές καλλιέργειες, τις ελιές, τα εσπεριδοειδή, ενώ ξεκίνησε μια σειρά από εργασίες για τον εκσυγχρονισμό της κατοικίας. Στο κτήμα παράγονταν γαλακτοκομικά προϊόντα όπως το φημισμένο βούτυρο Κερκύρας, ενώ μανταρίνια, πορτοκάλια, λαχανικά και άλλα φρούτα τροφοδοτούσαν το οικογενειακό τραπέζι. 

Για την παραδοσιακή επτανησιακή αρχιτεκτονική της οικίας-μουσείου, τον κήπο και την χαρακτηριστική διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, το Υπουργείο Πολιτισμού κήρυξε την Κουκουρίτσα ιστορικό, διατηρητέο μνημείο το 1995. Σήμερα, ο ιστορικός αυτός κήπος αφηγείται τις ιστορίες του στους επισκέπτες και μιλάει για την οικογένεια Καποδίστρια, τους ανθρώπους που εργάστηκαν εδώ, τα προϊόντα που παρήγαγαν, τον τρόπο που διαμόρφωσαν το τοπίο, την παρακαταθήκη που μας άφησαν.