Ο Διονύσιος Ρώμας, από την μεγάλη αριστοκρατική οικογένεια της Ζακύνθου, ήταν νομικός και διπλωμάτης. Υπηρέτησε ως Πρόξενος της Βενετίας στο Μοριά και τη Ρούμελη, Γερουσιαστής στα Επτάνησα και Σύμβουλος Επικρατείας στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο, το 1771, από τον αξιωματικό του Ενετικού στρατού, Γενικό Πρόξενο της Βενετίας στο Μοριά και τη Ρούμελη, Γεώργιο Κανδιανό Ρώμα (1725-1792), και την ευγενικής καταγωγής, Διαμαντίνα Καπνίση.
Έμαθε τα πρώτα του γράμματα στη γενέτειρά του, τη Ζάκυνθο, και στη συνέχεια αναχώρησε, όπως πολλοί άλλοι Επτανήσιοι, για την Ιταλία, για να σπουδάσει Νομικά, στο πανεπιστήμιο της Πάδοβας. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του επέστρεψε στη Ζάκυνθο, και σύντομα διαδέχτηκε τον πατέρα του στο αξίωμα του Γενικού Πρόξενου της Βενετίας στο Μοριά και τη Ρούμελη. Γνωρίστηκε έτσι με προσωπικότητες του Αγώνα (τον Νοταρά, τους Μαυρομιχάληδες, τον Λόντο, τον Κανέλλο Δεληγιάννη, τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τον Ζαΐμη κ.α.). Συμμετείχε ενεργά στην πολιτική ζωή του τόπου και ξεχώρισε για τις φιλελεύθερες ιδέες του. Το 1803, εκλέγεται μέλος της Συντακτικής Επιτροπής για την ψήφιση του Επτανησιακού Συντάγματος (Επτάνησος Πολιτεία), ενώ το 1806 διορίστηκε Πρύτανης της Κέρκυρας και αργότερα, το 1809 εξελέγη Γερουσιαστής (Πρόεδρος του Συμβουλίου της Δικαιοσύνης).
Θα ζήσει στην Κέρκυρα έως το 1815, οπότε θα αναγκαστεί λόγω της διαμάχης του με τον Ύπατο Αρμοστή των Επτανήσων, Th.Maitland, να επιστρέψει στην Ζάκυνθο, όπου θα ιδρύσει την τεκτονική στοά «Αναγεννηθείς Φοίνιξ-Fenice Risorta». Το σπίτι του θα λειτουργήσει ως κέντρο της Φιλικής Εταιρείας, προσφέροντας ταυτόχρονα άσυλο σε αγωνιστές. Ο Διονύσιος Ρώμας συμμετείχε στην υπόθεση της απελευθέρωσης των Ελλήνων, προσέφερε μέρος της περιουσίας του για την ενίσχυση των Αγωνιστών, διαχειρίστηκε χρήματα του ελβετικού, γερμανικού, γαλλικού φιλελληνισμού καθώς και εισφορές των Επτανησίων.
Σημαντική βοήθεια πρόσφερε και με τη συμμετοχή του στην Επιτροπή Ζακύνθου η οποία στήριξε την Ελληνική Επανάσταση στέλνοντας πολεμοφόδια και τρόφιμα στο Ναυαρίνο και στο Μεσολόγγι, ναυλώνοντας τα καΐκια των πλοιάρχων για συνεχείς αποστολές και επεμβαίνοντας για την κατάπαυση των συγκρούσεων μεταξύ των οπλαρχηγών. Ακόμη, κατάφερε να οργανώσει εθελοντικά σώματα πολεμιστών. Εξαιτίας της δράσης του, ο Ρώμας προτάθηκε στην Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας για τη θέση του Κυβερνήτη της Ελλάδας. Ο ίδιος όμως, αρνήθηκε την πρόταση, καθώς υποστήριζε θερμά την εκλογή του Ιωάννη Καποδίστρια, ως του πιο κατάλληλου να αναλάβει τη διοργάνωση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.
Το 1833, ο Διονύσιος Ρώμας επισκέφθηκε το Ναύπλιο για να υποδεχθεί τον βασιλιά Όθωνα. Λίγο αργότερα κατηγορήθηκε μαζί με τους Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και Δημητράκη Πλαπούτα για συνωμοσία εναντίον του βασιλιά. Τελικά, αθωώθηκε, ο Όθωνας τον τίμησε με το παράσημο του Ταξιάρχη του Σωτήρος και τον όρισε Σύμβουλο της Επικράτειας. Ασχολήθηκε με την φιλανθρωπία ως το τέλος της ζωής του. Πέθανε το καλοκαίρι του 1857, στη Ζάκυνθο.
“Εγώ δια το καλόν της πατρίδος ήθελα αρνηθώ την ιδίαν μου φαμήλιαν, και ούτως πρέπει να αισθάνεται πας καλός πατριώτης…”
Κατά τον 18ο αιώνα κάνουν έντονη την παρουσία τους προοδευτικές αδελφότητες σε Ευρώπη και Αμερική, οι οποίες πρεσβεύουν τις ιδέες του ελευθεροτεκτονισμού. Μυστικές εταιρείες, όπως οι Jacobites στη Βρετανία και οι Carbonari στην Ιταλία, λειτουργούν ως κέντρα διάδοσης φιλελεύθερων πολιτικών ιδεών. Τον 19ο αιώνα, η δυναμική των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων, ωθεί σε πολλαπλασιασμό αυτών των εταιρειών. Γύρω από το ελληνικό ζήτημα οργανώθηκαν πολλές τέτοιες εταιρείες: «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον» (1811, Παρίσι) «Φοίνικας» (1812, Μόσχα), «Αθηνά» & «Φιλοαθηναϊκή Ακαδημία» (1812, Αθήνα), «Ελληνογαλλική Εταιρεία» και «Εταιρεία των Φιλόμουσων» (1813, Αθήνα), «Εταιρεία των Φίλων των Μουσών» (1814, Βιέννη)- οι οποίες προωθούσαν δημοκρατικές ιδέες και καλλιεργούσαν φιλελληνικά αισθήματα.
Στα Επτάνησα, ήδη από το 1782 λειτουργούσε η «Bienfaisance à l’Orient» και λίγο αργότερα η «Philogenie». Ο Διονύσιος Ρώμας, το 1811, συνένωσε τις δύο αδελφότητες και το 1815 ίδρυσε στη Ζάκυνθο ακόμη μία με την επωνυμία «Αναγεννηθείς Φοίνιξ». Μετά την μύησή του στη Φιλική Εταιρεία (1819), αξιοποίησε το ήδη υπάρχον δίκτυο επικοινωνιών του για να ενισχύσει τους Φιλικούς και κατ’ επέκταση τις ανάγκες του Αγώνα. Πολλά μέλη της Φιλικής Εταιρείας υπήρξαν πρώτα μέλη τεκτονικών στοών. Εξάλλου η ίδια η δομή της Εταιρείας ακολουθούσε τα πρότυπα των Ελευθεροτεκτονικών Αδελφοτήτων. Η εμπιστοσύνη, η μυστικότητα και η αξιοπιστία που διέκρινε τις σχέσεις των Φιλικών, διευκόλυναν τους σκοπούς τους. Παράλληλα, οι προοδευτικές ιδέες των μελών, σε συνδυασμό με την κοινωνική τους ευαισθησία, εκφράζονταν μέσω της φιλανθρωπικής τους δραστηριότητας, της υποστήριξης της παιδείας και άλλων δράσεων κοινωνικής αλληλεγγύης.
Σε επιστολή του ο Ιωάννης-Βαπτιστής Θεοτόκης ζητά από τον Διονύσιο Ρώμα τη στήριξή του για τη δημιουργία μιας αδελφότητας στο Ναύπλιο, η οποία θα αναλάμβανε, μεταξύ άλλων, τη μέριμνα των προσφύγων του Μεσολογγίου και των ορφανών Ελληνόπουλων και τη διάδοση των πατριωτικών ιδεών.
Ναύπλιο, 22 Μαρτίου 1825
«Δια του αρχιμανδρίτου Ζένσου σας παρεκάλεσα να μοι αποστείλητε παν ό,τι αναγκαιοί δια να φωτισθώμεν, δηλαδή όπως ιδρύσωμεν μίαν στοάν Μασονικήν, το μόνον μέσον ίνα ενθουσιάσωμεν και προσελκύσωμεν πατριώτας τινάς επί τω σωτηρίω σκοπώ να υπερασπίζουσι τα δίκαια της ημετέρας πατρίδος κτλ. Πάν άλλο σύστημα θα ήτο επικίνδυνον και θα εδημιούργει μεταξύ ημών διαφωνίας …»
